شیخ احمد جامی، ملقب به «ژنده پیل»، از عارفان مشهور عهد سلجوقی بود که در روستای «نامق» متولد و در تربت جام خانقاهی برپا ساخت. او از طریق کرامات و آموزه‌های خود نقش زیادی در تحولات اجتماعی، مذهبی و اقتصادی تربت جام داشت. نقش او به‌گونه‌ای مؤثر بوده است که امروزه نیز مزار او یکی از مشهورترین زیارتگاه‌های مریدان و دوستداران او به‌حساب می‌آید. یکی از راهکارهای مسلک_­‌­های صوفیانه برای جذب مریدان بیشتر و منکوب کردن مخالفان استفاده از قدرت مافوق انسانی شیخ یا همان کرامت بود. ذکر کرامات عرفا تنها حکایاتی برای سرگرمی و سرخوشی مریدان نیست؛ بلکه آن تبدیل به گفتمانی شد که صوفیان برای تأمین منافع گوناگون از جمله مذهبی و اقتصادی سود می بردند. مبنای این پژوهش کتاب «مقامات ژنده پیل» نوشته محمد غزنوی است که شرحی کرامت گونه زندگی شیخ احمد جام(م. 536 ه.ق) را به تصویر می_‌کشد. تشریح و تحلیل داده_‌ها و منابع تاریخی نشان می_‌دهد که از نظر مذهبی طریقت_‌های صوفیانه در برابر رقبای مذهبی و مسلکی از گفتمان کرامت برای اقناع_‌گری مخالفان و مریدان سود می بردند. از لحاظ اقتصادی نیز با رشد چشمگیر تعداد خانقاه­_‌­ها و مریدان از دوره سلجوقی(590-429 ه.ق)، تأمین مایحتاج روزانه نیازمند منابع وسیع مالی بود و این امر سبب_­ ­ساز پیوند با گروه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی می_­‌شد.  کرامت نیز ابزار مناسبی برای پذیرش دواطلبانه کمک مالی این اقشار بود.

واژه‌های کلیدی: احمد جامی، کرامات، کارکرد مذهبی، کارکرد اقتصادی، سلجوقی

متن کامل [PDF 344 kb]   (148 دریافت)